Mensdieren en doodse machines, de economie van goed en kwaad
Geplaatst op 13 januari 2020 door Redactie
Hoe was het rond kerst en jaarwisseling? Aardig geweest voor anderen en iemand lief geweest voor jou? Geld gegeven aan goede doelen? Meegewerkt bij de voedselbank? Tijd en aandacht besteed aan mensen die daar niet om konden of durfden vragen? Dan ben je geen homo economicus, geen economisch denkend mens, niet “gericht op de bevrediging van behoeften op efficiënte en rationele wijze”, zoals Wikipedia definieert.
Zorgelijk is dat. Als we allemaal zomaar cadeautjes gaan geven, dan stort de economie in. Althans, dat is wat de gangbare theorie van onze economie zegt. Handel rationeel, op basis van cijfers, statistiek. Ga uit van de kwade bedoeling van de ander en vertrouw op de ‘invisable hand’, de onzichtbare hand, van het liberale denken. Pak de kansen die je ziet, dat doet de ander ook.
Eindelijk kwam ik toe aan het veelgeroemde boek van de Tsjechische econoom-filosoof Tomáš Sedláček, ‘De economie van goed en kwaad’. En ja, de roem is terecht. Zeker, ook veel anderen stellen vragen bij de houdbaarheid van de economie van tomeloze begeerte en groei. Maar de weidsheid en wijsheid, het doorwrochte en doordachte waarmee Sedláček de vraag of goeddoen bijdraagt aan onze economie in historisch perspectief zet is fenomenaal.
In de oudheid was de natuur bedreigend voor ons bestaan. In de stad vond je bescherming, kon je economisch leven, dingen maken en handel drijven. Later werd de stad verstikkend en de natuur idyllisch, bracht van alles voort en wordt nu gekoesterd, om van de houden, van te genieten. De hele geschiedenis van de economie is een geschiedenis van waarde toekennen aan wat wij als ‘goed’ zien en ervaren.
Het gaat mis als we ons beperken tot de uitdrukking van waarde in geld of in crypto’s of in aandelen, in eindeloos groeiende, nooit te bevredigen behoefte aan méér afgeleide waardesymbolen. Dat lijkt rationeel beheersbaar, via rekenmodellen, datasets. Maar ja, de mens is niet rationeel. Er hoeft maar één mannetje ergens in de wereld een raar twitterberichtje te versturen voor een domino-effect op de aandelenbeurs en verdamping van economische ‘waarde’. De meeste reclame is gebaseerd op het irrationeel ‘verleiden’ tot ‘impuls’aankopen.
Mooi ook hoe Sedláček het begrip ‘genegenheid’ inbrengt. Jazeker, mensen doen dingen voor anderen uit genegenheid, uit liefde zelfs. ‘Can’t Buy Me Love’, Lennon & McCartney. Inderdaad, soms altruïstisch, vaker dan we beseffen, of alleen uit beleefdheid, zonder er iets voor terug te verwachten. “Wil je koffie?”
Er is veel meer over te zeggen, zoals over het dierlijke in de mens versus de logica. Dat doet Sedláček ook. Voor ons in de techniek is zijn referentie naar robotica relevant en interessant. We zijn als mensheid, ook als economen, net zo bang voor het onbeheersbare van de door ons voortgebrachte robotica, artificial intelligence, als voor onze dierlijke begeerte, die ons via verslaving of massamoorden te gronde kan richten. “Noch de mensdieren uit griezelfilms, noch doodse machines hebben dat ene wezenskenmerk dat in de ogen van de econoom de mens tot mens maakt, te weten genegenheid.....Onze plaats als mens is ergens in het midden. Wij kunnen niet de gevangene worden van de rationele homo economicus, net zo min als we ons kunnen overgeven aan ons dierlijk instinct”.
Hou me ten goede.