Technologie: angst, hoop en schaamte

Geplaatst op 29 april 2024 door Redactie

De eerste treinen maakten mensen angstig. Marente de Moor beschreef het in haar prachtige boek over uitvinders, ‘Roundhay tuinscene’. Reizigers werden niet goed in de trein. De voorbijflitsende beelden die ze waarnamen, veroorzaakten fysiek ongemak, verwarring, onpasselijkheid. Niet veel later raakte de term ‘gillende moordenaar’ ingeburgerd, als omschrijving, scheldwoord, voor treinen en trams die onder veel lawaai, niets en niemand ontziend door de samenleving denderden. In termen van vandaag heet dat technologie-angst.

The Thunderbirds

Halverwege de twintigste eeuw was er een poppenserie op tv, the Thunderbirds, landde de eerste mens op de maan, kwamen er cv-ketels, die zonder open vuur het hele huis verwarmen. Het was de tijd van technologie-hoop, technologie-euforie zelfs. Van kleuren-tv naar het WorldWideWeb; van tekstverwerker via mainframe en pc naar cloudbased computing. Alle prachtige vergezichten van Chriet Titulaer en de gebroeders Das werden werkelijkheid. De hele wereld lag aan onze voeten. De technologie maakte globalisering mogelijk. Honger en oorlog de wereld uit! Werken zou overbodig worden. Technologie neemt alles uit handen, maakt een gemaksmaatschappij, de geluksmachine en ‘iedereen rijk’

Laveloos

Anno 2024 schrijft Henk den Uijl in het Nederlands Dagblad ‘Ons techno-optimisme is grenzeloos en volledig geïnternaliseerd in onze cultuur en identiteit.’ Hij waarschuwt voor de gevolgen van smartphone gebruik door opgroeiende kinderen. ‘Hoewel de praktische voordelen van de smartphone totaal niet opwegen tegen de sociale en maatschappelijke gevolgen, blijven we die voordelen aandragen als argument. We wuiven principiële en onderbouwde bezwaren weg. We zijn laveloos: ‘We kunnen er niet omheen, het is er nu eenmaal’. We kijken weg van het feit dat we ons kind een slang geven, terwijl het vroeg om een vis.’

In een ander landelijk dagblad, NRC, wijst Josette Daemen op het rempedaal dat alles wat vooruit gaat nodig heeft. ‘We zijn niet willoos aan technologie overgeleverd’ staat als kop boven haar tekst.
’Als we onszelf al zien als willoze wezens wier leefwijze niet wordt ingegeven door eigen keuzes….dan wordt een door data en algoritmes gestuurde toekomst inderdaad onafwendbaar.’

‘Verantwoord’, dan was alles goed

En ik zelf? Ik betrap mijzelf de laatste tijd op wat je zou kunnen noemen ‘technologieschaamte’. Decennia lang was ik gepassioneerd bezig de toepassing van de nieuwste technologie te bevorderen. Natuurlijk, we deden allemaal ons uiterste best om dat verantwoord te doen. We hielden onszelf voor dat als we ons maar niet te veel richtten om militaire toepassingen, maar vooral op medische applicaties, voedselproductie, veiligheid, kleinschaligheid en vermijden van woekerwinst, dan was alles goed.

We hadden oogkleppen op, ongemerkt. Wie ze afzet, omdat hij niet langer alleen maar vooruit hoeft te kijken, die ziet de brokken en slachtoffers. Die schaamt zich terecht voor het verschil tussen arm en rijk. Die zoekt hoe we in opstand kunnen komen tegen de perversie van het cloudkapitalisme, die Yanis Varoufakis beschrijft. Een klein persoonlijk protest van mij is, dat ik blijf weigeren WhatsApp te gebruiken. Het blijkt te kunnen, hoewel ik moet oppassen me niet uit de hoogte te verdedigen als ik er op wordt aangevallen….