De vooruitgang ontgroeid
Geplaatst op 20 juli 2023 door Redactie
Degrowth, hoe vertaal je zo’n woord nou in het Nederlands? Negatieve groei noemen we al snel krimp. En ‘ontgroei’ kennen we niet als zelfstandig naamwoord.
Is dit een woordspelletje? Oef, was het dat maar. Het gaat over een superzwaar onderwerp, de grenzen aan de groei. Jason Hickell, Brits economisch antropoloog, met academische posities aan universiteiten in Barcelona, London, Oslo, roept het harder dan ooit: ‘stop de groei-economie’. ’How Degrowth Will Save the World’ luidt de ondertitel van zijn boek ‘Less is More’. In tal van publieke discussies neemt Hickell het op tegen believers in Green Growth, groene groei. Zo lang we economische groei blijven zien als doel van ons menselijk handelen, blijven we doorhollen naar catastrofale beschadiging van de aarde, beredeneert hij. Schadelijke processen vervangen door misschien iets minder ingrijpende aantasting van de schepping, het helpt niet zolang we groei nastreven. Hickell komt met voorbeelden en wijst uiteraard Javons’ paradox.
Al in 1865 constateerde de econoom William Stanley Javons dat, zodra er een schijnbaar vriendelijke technologie is gevonden, waardoor bijvoorbeeld energieopwekking minder schadelijk en minder uitputtelijk lijkt, de vraag toeneemt. Resultaat: meer groei dan besparing, het rebound-effect. Zoals nu bij de elektrificatie van energie.
De stelling dat het heel hard kan mislopen, heeft kracht. Club van Rome beschreef ruim vijftig jaar geleden ‘Grenzen aan de groei’. Het discours, de discussie gaat sindsdien over de vraag of groei ons de vernieling in helpt of dat economische groei en technologische ontwikkeling juist de oplossing bieden. ‘De voorspellingen van 1970 zijn toch niet uitgekomen?’ poneren groeigelovigen. ‘Er werden toen veel grotere milieurampen aangekondigd.’ Het zou weleens kunnen dat die rampen zich onzichtbaarder, sneaky-er, voltrekken dan men toen dacht en wij zelfs nu zien. Hickell geeft een andere aanwijzing: de grote rampen zijn afgewenteld op de landen van het zuidelijk halfrond, Afrika en Azië. Miljoenen, miljoenen lieten het leven en sterven nog steeds voor de groei van rijke landen die schadelijke activiteiten outsourcen. Congo, Nigeria, Jemen, de lithiumvelden in Bolivia, wie weet eigenlijk wat er allemaal gebeurt in de wereld, tegen welke echte prijs wij blijven groeien? “Reken er maar op dat de mensen van het zuidelijk halfrond een keer bij ons de rijkdom komen halen, opeisen”, voorspelde mijn docent ontwikkelingseconomie in 1980 op de universiteit!
Is niet-groeien niet erg conservatief? Elk bedrijf, elke ondernemer wil toch groeien?
Is dat echt zo? We kennen toch allemaal ook ondernemers die zeggen, ‘Ik heb mijn business. Ik kan er goed van leven, waarom moet ik groeien?’ Een mij bekende ondernemer bracht zijn bedrijf naar de beurs om in zijn pensioen te voorzien. “Nu andere bedrijven kopen”, zei de bank. “Waarom?” “Aandeelhouders willen groei zien, de koers moet omhoog”. “Daar heb ik helemaal geen zin in en geen verstand van.” Ging prompt mis. Kwam weer goed en uiteindelijk wist de familie het bedrijf weer van de beurs te krijgen. Het groeisysteem dat zichzelf van middel tot doel verheft, neemt ons gevangen en we verliezen controle. Het milieu is niet het enige argument.
Maar kunnen we dat, niet meer groeien? Elk mens stopt een keer met groeien. Mijn eigen moeder maakte na 101 jaar de ultieme energietransitie toen ze haar lichaam achterliet. Sinds haar volwassen, volgroeid, worden, was ze dertig centimeter gekrompen, gedurende een bijzonder betekenisvol leven!
Hickell en Javons zijn zonen van the British Empire, ooit het rijk ‘waar de zon nooit onder ging’. Over heel de wereld plantten de Britten het denken in geld en groei, ‘ten koste van.’ De industriële revolutie, de klassenstrijd, het neoliberalisme van Thatcher, allemaal Made-in-Britain. De Suezkanaalcrisis van 1956 staat te boek als een belangrijk teken van verval van de macht van het Britse Empire. Sindsdien verliest Londen stap voor stap haar invloed, haar groeipotentie in de wereld, zelfs in Ierland, Schotland, Wales… Misschien heet dat wel volwassenheid, de vooruitgang ontgroeid...